ZNACZENIE ZAJĘĆ TERENOWYCH W NAUCZANIU PRZYRODY
scenariusz lekcji przyrody w kl. IV na przykładzie ścieżki przyrodniczo - dydaktycznej pod nazwą "Jelenia Wyspa".

Znaczenie zajęć terenowych w nauczaniu przyrody

• poznanie krajobrazu najbliższego regionu;
• kształtowanie postaw uczniów - poprzez pobudzenie czynnika emocjonalnego;
• rozwijanie u uczniów poczucia odpowiedzialności za najbliższe otoczenie, kształtując tym samym świadomość ekologiczną;
• wykorzystanie środowiska jako źródła wiedzy przyrodniczej i środka upoglądowienia nauczania;
• operatywne korzystanie z wiedzy w sytuacjach typowych i rzadko spotykanych;
• rozbudzanie zainteresowań uczniów wykraczających poza wiedzę książkową.

Ścieżka przyrodniczo - dydaktyczna pod nazwą "Jelenia Wyspa"

Przebieg ścieżki prezentuje poniższa mapa:

Scenariusz lekcji przyrody w klasie IV z wykorzystaniem ścieżki przyrodniczo - dydaktycznej pod nazwą "Jelenia Wyspa"

HASŁO PROGRAMOWE:

TEMAT LEKCJI:

Poznajemy las i jego mieszkańców na przykładzie ścieżki przyrodniczo - dydaktycznej "Jelenia Wyspa".

CELE I ORGANIZACJA LEKCJI.

CEL OGÓLNY:

CELE OPERACYJNE:

1. Orientuje się w terenie na podstawie planu.
2. Poznaje środowisko przyrodnicze przez obserwację.
3. Określa roślinność charakterystyczną dla poszczególnych pięter lasu.
4. Nazywa rośliny i zwierzęta występujące w każdym piętrze roślinnym lasu.
5. Wymienia warunki panujące w każdej z warstw lasu.
6. Tworzy łańcuchy pokarmowe z organizmów leśnych.
7. Przewiduje skutki niszczenia i wycinania drzew dla całego środowiska i organizmów w nim żyjących.
8. Sporządza dokumentację w postaci notatek.
9. Kształtuje emocjonalny stosunek do przyrody.

METODY:

FORMA:

CZAS REALIZACJI ZAJĘĆ:

ŚRODKI DYDAKTYCZNE:

FAZA PRZYGOTOWAWCZA

1. Sprawy porządkowe:
   • sprawdzenie obecności;
   • przypomnienie zasad zachowania się podczas jazdy autokarem;
   • sprawdzenie wyposażenia uczniów w niezbędne pomoce i przybory.
2. Nawiązanie do tematu, uzasadnienie tematu i celu zajęć w terenie.
3. Podział klasy na zespoły 6-osobowe.

FAZA REALIZACJI

1. Sformułowanie tematu, rozdanie instrukcji do pracy poszczególnym zespołom"
   • plan ścieżki dydaktycznej;
   • zadania dla poszczególnych zespołów.
2. Omówienie trasy ścieżki przyrodniczo - dydaktycznej (zgodnie z planem).
3. Zaznaczenie na planie stanowisk (miejsc obserwacji), które zostaną wykorzystane podczas wykonywania zadań zespołowych.
4. Gra dydaktyczna - przyporządkowywanie nazw poszczególnych roślin do odpowiedniej warstwy lasu.
   Przebieg gry:
   • uczniowie otrzymują losowo kartoniki z nazwą rośliny rosnącej w lesie;
   • określają jej wysokość i odpowiednio się ustawiają (dana wysokość w jednym szeregu np. najwyższe - stoją z rękami uniesionymi, wysokie - stoją, średnie - klęczą, małe - siedzą po turecku);
   • uczniowie z każdego szeregu-warstwy wybierają nazwę właściwą dla występującej tam roślinności.

   Drzewa	Podszyt	Runo	Ściółka leśna
   D¡B	LESZCZYNA	BOROWIK	PATYKI
   SOSNA	JARZĘBINA	MECH	OPADŁE LIŚCIE
   ŚWIERK	MALINY	PAPROĆ	GNIJ¡CE ROŚLINY
   BRZOZA	DZIKI BEZ	TRAWA	SZCZ¡TKI ZWIERZ¡T
   LIPA	MŁODE BRZÓZKI	POZIOMKA	IGŁY SOSNY
   TOPOLA	MŁODY D¡B	CZARNA JAGODA	SZYSZKI

5. Określenie warunków panujących w każdej z warstw lasu:
   • ocena nasłonecznienia, wilgotności i wiatru.
6. Zaobserwowanie i wypisanie zwierząt zamieszkujących poszczególne warstwy lasu.
7. Podanie przykładów korzystnej działalności człowieka na przyrodę.
8. Tworzenie łańcuchów pokarmowych w lesie - gra dydaktyczna (symulacyjna).
   Na polanie leśnej (STANOWISKO NR 7) zaczynamy budować kolejne ogniwa łańcucha. Pierwszym ogniwem jest drzewo, którego różne części (liście, kwiaty, owoce, kora, sok, pyłek, pędy), stanowią pokarm dla wielu zwierząt. Osoba-drzewo staje pośrodku polany i trzyma w ręku sznurek (musi być długi). Następnie pytamy, kto żywi się pokarmem produkowanym przez drzewo. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje (gąsienica, kornik, wiewiórka). Osoba, która jako pierwsza poda prawidłowy przykład, staje niedaleko drzewa i trzyma naprężony sznur łączący ją z tym drzewem. Pytamy o kolejne zwierzę żywiące się poprzednim ogniwem łańcucha. Każde ogniwo połączone jest sznurem z poprzednim.
   Ostatnim etapem jest ścięcie drzewa - prowadzący , jako przedstawiciel ludzkich interesów, ścina drzewo, np. na meble. Drzewo przewraca się i pociąga za sobą sznur - każde kolejne ogniwo, które poczuje pociągnięcie sznura, również się przewraca, pociągając sznur. Cała sieć rozpada się (Sucharek 2000).

FAZA PODSUMOWUJ¡CA

1. Zebranie do jednej wspólnej tabeli informacji zebranych przez poszczególne zespoły na temat:
   • roślinności występującej w kolejnych warstwach lasu;
   • warunków panujących w każdej z tych warstw;
   • zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach.
2. Analiza spostrzeżeń poczynionych podczas zajęć w terenie na temat sposobów pozytywnego oddziaływania człowieka na las.
3. Podzielenie się ogólnymi wrażeniami z odbytej lekcji w terenie i ocena jej przez uczniów.
4. Ocena pracy uczniów ( pracy zespołowej i indywidualnej).

PRACA DOMOWA:

Karty pracy dla uczniów

INSTRUKCJA DLA UCZNIA
KARTA PRACY 1

(zespół nr 1)

1. Kontrolujcie zgodność przebiegu trasy z planem ścieżki i zaznaczonymi na nim stanowiskami obserwacji.
2. Obserwujcie uważnie teren. Rozpoznajcie i wypiszcie rośliny należące do warstwy lasu - korony drzew.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 7
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

3. Określcie i wpiszcie do tabeli warunki panujące w warstwie lasu - korony drzew.
   Wykorzystaj następujące określenia: małe, duże, bardzo duże, bardzo małe, średnie, nie ma.

   STANOWISKO NR 2
   Nasłonecznienie	Wiatr	Wilgotność
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

4. Zaobserwujcie i wypiszcie zwierzęta zamieszkujące korony drzew.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 4
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

5. Zaobserwujcie przejawy działalności ludzkiej w wyznaczonych stanowiskach.

   STANOWISKO NR 4	STANOWISKO NR 8
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

KARTA PRACY 2

(zespół nr 2)

1. Kontrolujcie zgodność przebiegu trasy z planem ścieżki i zaznaczonymi na nim stanowiskami obserwacji.
2. Obserwujcie uważnie teren. Rozpoznajcie i wypiszcie rośliny należące do warstwy lasu - podszyt.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 7
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

3. Określcie i wpiszcie do tabeli warunki panujące w warstwie lasu - podszycie.
   Wykorzystaj następujące określenia: małe, duże, bardzo duże, bardzo małe, średnie, nie ma.

   STANOWISKO NR 2
   Nasłonecznienie	Wiatr	Wilgotność
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

4. Zaobserwujcie i wypiszcie zwierzęta zamieszkujące warstwę lasu - podszyt.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 4
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

5. Zaobserwujcie przejawy działalności ludzkiej w wyznaczonych stanowiskach.

   STANOWISKO NR 4	STANOWISKO NR 8
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

KARTA PRACY 3

(zespół nr 3)

1. Kontrolujcie zgodność przebiegu trasy z planem ścieżki i zaznaczonymi na nim stanowiskami obserwacji.
2. Obserwujcie uważnie teren. Rozpoznajcie i wypiszcie rośliny należące do warstwy lasu - runo leśne.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 7
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

3. Określcie i wpiszcie do tabeli warunki panujące w warstwie lasu - runie leśnym.
   Wykorzystaj następujące określenia: małe, duże, bardzo duże, bardzo małe, średnie, nie ma.

   STANOWISKO NR 2
   Nasłonecznienie	Wiatr	Wilgotność
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

4. Zaobserwujcie i wypiszcie zwierzęta zamieszkujące warstwę lasu - runo leśne.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 4
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

5. Zaobserwujcie przejawy działalności ludzkiej w wyznaczonych stanowiskach.

   STANOWISKO NR 4	STANOWISKO NR 8
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

KARTA PRACY 4

(zespół nr 4)

1. Kontrolujcie zgodność przebiegu trasy z planem ścieżki i zaznaczonymi na nim stanowiskami obserwacji.
2. Obserwujcie uważnie teren. Rozpoznajcie i wypiszcie rośliny należące do warstwy lasu - ściółka leśna.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 7
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

3. Określcie i wpiszcie do tabeli warunki panujące w warstwie lasu - ściółka leśna.
   Wykorzystaj następujące określenia: małe, duże, bardzo duże, bardzo małe, średnie, nie ma.

   STANOWISKO NR 2
   Nasłonecznienie	Wiatr	Wilgotność
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

4. Zaobserwujcie i wypiszcie zwierzęta zamieszkujące warstwę lasu - ściółka leśna.

   STANOWISKO NR 2	STANOWISKO NR 4
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

5. Zaobserwujcie przejawy działalności ludzkiej w wyznaczonych stanowiskach.

   STANOWISKO NR 4	STANOWISKO NR 8
   ........................... ........................... ...........................	........................... ........................... ...........................

Literatura

1. Wedel-Sala A., Wamke Z.: Nadleśnictwo Tuchola. Leśny kompleks promocyjny Bory Tucholskie.
2. Sucharen G.: Przyroda - szkoła podstawowa. Scenariusze lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących, Zakłada Wydawniczy SFS, Kielce.
3. Rajewski M.: Przyrodnicze walory Borów Tucholskich w: Echo Borów Tucholskich 4/1992.
4. Krzywańska J.: Dydaktyczne podstawy edukacji przyrodniczej, 1999.
5. Cichy D.: Zajęcia terenowe w realizacji programu nauczania biologii w: Biologia w Szkole, 1/1983
6. Berne J.: Zajęcia w terenie WSiP, Warszawa 1977.